საზღვართან ახლოს

• ᲐᲕᲢᲝᲠᲘ
• ნინია სადღობელაშვილი

პოლონეთი. კრასნოგრუდა. 2022

მაისის მიწურულია, ყველაფერი მწვანეშია ჩაფლული, ტბისპირული ჭავლი და წვიმის ორთქლი ამ მწვანეს კიდევ უფრო ამუქებს და საგნებზეც დღაბნის.

საგნებზეც, ადამიანებზეც – სიცოცხლის ღონიერ აზრს ამკვიდრებს გარეშემო.

ნესტისა და სიცივის მიუხედავად, მაინც წარმოუდგენლად გვმუხტავს იქაურობა და ამის მიზეზი, უპირველესად, ამ ზღაპრულ წალკოტში ჩაფლული სახლისა და მისი მასპინძლების იდეებია, სამი დღის განმავლობაში რომ გვიზიარებენ და ჩვენთან ერთად ფიქრობენ, მსჯელობენ.

პოლონეთში, სოფელ კრასნოგრუდაში ვართ – ნობელიანტი მწერლის ჩესლავ მილოშის მემორიალურ სახლ-მუზეუმში, რომლის სარეზიდენციო პროგრამებს უკვე 30 წელზე მეტია ახორციელებს ორგანიზაცია „პოგრანიჩე“. სწორედ „პოგრანიჩეს“ მიწვევით აღმოვჩნდით „ქართული დელეგაცია“ კრასნოგრუდაში – თბილისის ხელოვნების სასახლე, ქუთაისის ისტორიული მუზეუმი, დადიანების სასახლეები და ნიქოზის ხელოვნების სკოლა. თითოეული ჩვენგანი საკუთარ ორგანიზაციას, ნამუშევარს, საქმეებს წარუდგენს პოლონელ მასპინძლებს.

„პოგრანიჩე“ სიტყვასიტყვით ნიშნავს „საზღვართან ახლოს“, თუმცა გაცილებით დიდ აზრს იტევს და მისი დაარსებაც თავის დროზე ამ აზრმა და კონცეფციამ გადააწყვეტინა ლიტერატორსა და მწერალს, „პოგრანიჩეს“ ერთ-ერთ ხელმძღვანელს – კშიშტოფ ჩიჟევსკის.

კრასნოგრუდა ლიეტუვას საზღვრიდან ორ კილომეტრზე მდებარეობს. ამ სოფელში და მთლიანად საზღვრისპირა რეგიონში ბევრი ლიეტუველი ცხოვრობს, ბევრი ებრაელი, ბოშა, რუმინელი, უკრაინელი და ა.შ. მასპინძლები გვიყვებიან, რომ 30 წლის წინ აქ არც ისე მეგობრული გარემო იყო, ლიეტუველები არ ლაპარაკობდნენ პოლონურად, პოლონელები არ იცნობდნენ სხვა ეთნოსის მოსახლეობას, მოკლედ, საზღვრისპირული დაძაბულობა იგრძნობოდა…

ამ დროს კშიშტოფ ჩიჟევსკი ჩესლავ მილოშის შემოქმედებაზე მუშაობდა და ამ საქმემ კრასნოგრუდაში ჩაიყვანა – მილოშის დედულეთში, სადაც პოეტი ბავშვობის ყველა ზაფხულს ატარებდა და რომელიც მის პოეტურ ინსპირაციად იქცა. 90-იანი წლები იდგა. მილოშის ბავშვობის სახლის ადგილას ქშიშტოფს ნასახლარი უფრო დახვდა (ჩესლავ მილოშმა სიცოცხლის ბოლო წლები ამერიკაში, ემიგრაციაში გაატარა). სწორედ ამ სახლის აღმოჩენის და კრასნოგრუდას კულტუროლოგიურ-სოციალური შინაარსის გაცნობის შემდეგ გაუჩნდა კშიშტოფს იდეა, ეს სახლიც აღედგინა და მის საფუძველზე დაეარსებინა ორგანიზაცია, რომელიც კულტურული დიალოგის საშუალებით საზღვრისპირეთის სირთულეების გადალახვას შეეცდებოდა.

სამი დღის განმავლობაში ვისმენთ ამ ოცდაათწლიანი დაუღალავი, სირთულეებით და აღმოჩენებით, სიხარულით და გამარჯვებებით სავსე შრომისა და ბრძოლის ისტორიას; ვისმენთ ამბებს, რომლებიც ნებისმიერი ერისა და ქვეყნისთვის შეიძლება იქცეს მაგალითად, საზოგადოდ – ჩვენი პლანეტისთვის იმის სახელმძღვანელოდ, როგორ ვისწავლოთ ერთმანეთთან სასაუბრო ენა, როგორ ვიპოვოთ ყველაზე უხიფათო და მშვიდობიანი გზები, როგორ დავიცვათ ერთმანეთის თავისუფლება, ღირსება და უნიკალურობა.

– იცით, რით ვიწყებდით ხოლმე მოსახლეობასთან საუბარს? – გვიყვება კშიშტოფ ჩიჟევსკი, – მედეას მითის გააზრებით! ეს მითი ევროპელებმა არასწორად წაიკითხეს და დღემდე ამ აზრით ავრცელებენ. დღეს მედეას ყველაზე მიღებული ხატი მისი მოღალატეობა და შვილების მკვლელობაა. არადა, ამ მითის პირველივე აქცენტებში ძევს მისი მთავარი საიდუმლო – მედეამ უცხო ქვეყნიდან მოსულ კაცს ყველაზე ძვირფასი მისცა – თავისი ქვეყნისა და თავისი ხალხის მთავარი საგანძური. მან ეს სიყვარულის სახელით გააკეთა. მაგრამ რით უპასუხა იასონმა? ის ვერ აღმოჩნდა ამ საგანძურის ღირსეული მიმღები. სწორედ იასონმა უღალატა არამხოლოდ მედეას, როგორც ქალს, არამედ ამ დიდ აქტს – უცხო კულტურის მიღებისა და ღირსეულად დაუფლების აქტს. ესაა დიდი ადამიანური ტრაგედია, რომელსაც ღრმა კულტუროლოგიური შრეები აქვს. შენ არ ხარ მხოლოდ შენი კულტურა, ამ შენს კულტურას მუდმივად ერწყმის/ეხლება სხვა კულტურები და შენ უნდა შეძლო, მიიღო ისინი, მადლობელი იყო ამ საუნჯის, დაიმსახურო ის!

კშიშტოფთან ერთად ამ საქმეებში მთელი მისი ოჯახია ჩართული. მილოშის სახლ-მუზეუმში რამდენიმე სახელოვნებო სტუდია-სახელოსნოა, სადაც სხვადასხვა ეროვნების ბავშვები სწავლობენ ხატვას, ძერწვას, ანიმაციას, საბუნებისმეტყველო საგნებს; ისინი თამაშ-თამაშით, მხიარულად, სხვადასხვა ქალაქიდან მოწვეული ორნითოლოგების დახმარებით ეცნობიან კრასნოგრუდას ლანდშაფტს – მცენარეთა, ფრინველთა და ცხოველთა სახეობებს, ტბებსა და ხმელეთს, ყველაფერს – მიკროსკოპული სიზუსტით, მერე ხატავენ მათ, უღებენ ფოტოებს, ქმნიან ანიმაციებს, მოკლედ, მხატვრული ინტერპრეტაციით ხელახლა აცოცხლებენ მთელ ამ გარემოს.

სწორედ ანიმაციის წყალობით გაიცნეს ერთმანეთი კშიშტოფ ჩიჟევსკიმ და „პოგრანიჩემ“ და ნიქოზის ხელოვნების სკოლამ, რომელსაც ცხინვალისა და ნიქოზის მიტროპოლიტი ისაია ხელმძღვანელობს. ნიქოზის სკოლა უკვე ათი წელია მართავს ანიმაციის საერთაშორისო ფესტივალს, რომლის მონაწილეებიც წელს კიდევ ერთხელ იქნებიან პოლონელები. ნიქოზის კონტექსტიც ძალიან ჰგავს „პოგრანიჩეს“ კონცეფციას – ნიქოზი ცხინვალიდან კილომეტრ-ნახევარზე, ე.წ. სადემარკაციო ხაზთან მდებარე სოფელია, რომლის ხელოვნების სკოლაშიც ხუთი სასაზღვრო სოფლიდან დადიან ბავშვები (ქართველები, ოსები, სხვა ეთნოსის წარმომადგენლები) და ხელოვნების სხვადასხვა დარგს ეუფლებიან. მეუფე ისაიას და არაჩვეულებრივი მასწავლებლების წყალობით ამ სკოლის არსებობა რეგიონისთვის დიდი შესაძლებლობა, ბავშვებმა საკუთარ თავში შემოქმედებითი უნარები აღმოაჩინონ და განავითარონ, ხელოვნების სიყვარული გაიღვივონ, სახელოვნებო საქმე ისწავლონ. რამდენიმე წარჩინებული მოსწავლე სწორედ ნიქოზის სკოლის სახელით გაიგზავნა სხვადასხვა ქვეყნის სახელოვნებო სასწავლებლებში, სადაც პროფესიული განვითარების ახალ საფეხურზე ეუფლებიან თავიანთ საქმეს.

„პოგრანიჩე“, უპირველესად, იდეაა – ნებისმიერ კონფლიქტურ წერტილში, ნებისმიერ საზღვართან ისეთი სივრცეების გაჩენის იდეა, სადაც ეს საზღვრები კი არ ყოფს, არამედ აკავშირებს. „პოგრანიჩე“ რწმენაცაა – ერთი შეხედვით ყველაზე გამოუვალი, შეუძლებელი სირთულეებიდან ყველაზე უხიფათო, ღირსეული და თავისუფალი გზების პოვნის შესაძლებლობათა რწმენა.

დღეს ასეთი იდეები სჭირდება ჩვენს პლანეტას, ცეცხლი რომ უკიდია გულზე. სჭირდება ამ იდეებით გამსჭვალვა, ამ შესაძლებლობებში დარწმუნება, საუბარი და ფიქრი… ასეთი ჯადოსნური „საზღვრისპირული“ სივრცეები მხოლოდ ქვეყნებსა და ქალაქებს შორის კი არ ჩნდება, არამედ, უპირველეს ყოვლისა, ადამიანის გულში/გულებს შორის. სწორედ გულის საზღვრებიდან იწყება თავისუფლება.

კრასნოგრუდაში გატარებულმა დღეებმა გულის ეს ძალა გარემომცველი სიმწვანის აკორდებით ამოაშუქა.

პ.ს. წერილს ვურთავთ საიტ „პოგრანიჩეს“ ინტერნეტმისამართს, რომელზეც შეგიძლიათ უფრო დაწვრილებით გაეცნოთ მათ მრავალწლიან საქმიანობას: https://www.pogranicze.sejny.pl/?fbclid=IwAR0IrczEKgf0sdy4-0hYbQbc1XHEU9UCTe2anzTirMzBCwkPZYPeq0HQpgE